واکسن چیست؟

واکسن ها اغلب تزریقی هستند (عضلانی یا زیرجلدی و داخل جلدی) و گاه حتی خوراکی (مانند فلج اطفال).

موجود زنده، مانند بدن انسان به خودی خود نیروی مقاومت و غلبه یافتن بر میکروب ها را دارد. این حالت را مصونیت می نامند. اما در برخی از موارد باید بدن را از خارج کمک کرد، تا چنین مصونیتی را پیدا کند.

در بسیاری از بیماری هایی که از ویروس پدید می آیند، اگر انسان یکبار آن بیماری را بگیرد و خوب بشود دیگر در برابر آن مصونیت پیدا می کند.

مثلاً آبله، سرخک و آبله مرغان از بیماری هایی هستند که اگر یک بار انسان آن ها را بگیرد ،برای همیشه از آن ها مصونیت پیدا می کند. یعنی دیگر آن ها را هرگز نخواهد گرفت.
اما بیماری های دیگری مانند آنفولانزا ممکن است چند بار به سراغ انسان بیایند. پس برای رهایی از چنگ آن ها می آیند و به طور مصنوعی در انسان مصونیت ایجاد می کنند.

 

 

 

معجزه واکسیناسیون

واکسیناسیون اقدام بسیار مهم و با ارزشی است که بوسیله آن با هزینه کم می توان از ابتلاء به بیماری های عفونی جلوگیری کرد.

با اجرای این برنامه همگانی در جهان، شیوع بسیاری از بیماری های خطرناک در بین شیرخواران، کودکان و بالغین کاهش بارزی پیدا کرده است به طوری که اکنون شیوع بیماری های خطیری چون دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک و فلج کودکان با تزریق همگانی با موفقیت کنترل و در بسیاری از کشورها عملا به حداقل میزان خود رسیده است.

یا بیماری آبله که با واکسیناسیون همگانی و پیگیری جهانی ریشه کن شده است. برای بیش از 20 بیماری انسان، اکنون واکسن تهیه شده است که تعدادی از آنها بطور همگانی و بقیه در شرایط خاصی، مورد استفاده قرار می گیرند.

واکسیناسیون چیست؟

هرگونه اقدامی که به منظور جلوگیری از بروز عفونت و یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فردی با تجویز آنتی بادی یا آنتی ژن به عمل آید واکسیناسیون گفته می شود.
با تزریق عضلانی یا وریدی آنتی بادی ایمنی غیرفعال یا انتقالی ایجاد می گردد. دوام این نوع ایمنی کوتاه است و بستگی به نیمه عمر آنتی بادی در بدن فرد دریافت کننده دارد و این مدت درحدود 3 تا 4 هفته می باشد.
درصورت تجویز آنتی ژن که شامل میکرو ارگانیسم ضعیف شده، کشته شده و یا اجزاء آن می شود دستگاه ایمنی فرد دریافت کننده تحریک و بطور
فعال آنتی بادی تولید می کند. ایمنی بدست آمده در این حالت را ایمنی فعال گویند. دوام این نوع ایمنی، طولانی تر از نوع غیرفعال است.

 

طرز ساختن واکسن چگونه است؟

نخست حیوانی را عمداً دچار بیماری مورد نظر می کنند. سپس ویروس آن بیماری را از بدن حیوان مزبور جدا می سازند. مجدداً این ویروس را به حیوانی دیگر تزریق می کنند و پس از بیمار شدنش، باز ویروس را از بدنش جدا می سازند .

آنقدر این عمل را تکرار می کنند تا به قدری ویروس ضعیف گردد که اگر آنرا به بدن انسانی تزریق کنند نه تنها او را بیمار نکند، بلکه برایش مصونیت هم پدید آورد. راه دیگر واکسن سازی این است که آن را از ویروس های مرده یا بی فعالیت به دست می آورند.

با تزریق این نوع بدن مشغول ساختن پادزهر می شود و خود را آماده دفاع در برابر میکروب اصلی می کند. برای بیماری خواب و آنفولانزا از این روش استفاده می کنند.

و بالاخره گاهی هم خود ویروس را بی آنکه ضعیفش گردانند از راه پوست به بدن تزریق می نمایند. آنگاه چون ویروس از راه غیر طبیعی وارد بدن گردیده، باز در آن ایجاد مصونیت می کند.

 

انواع واکسن ها

 باکتریایی و ویروسی

الف) باکتریایی
1) زنده تخفیف حدت یافته : ب .ث . ژ

2) کشته:سیاه سرفه، حصبه ،وبا

3) نازهر(توکسوئید): دیفتری، کزاز

4)پلی ساکاریدی: مننگوکوکسی A , C،پنوموکوکسی

ب)  ویروسی
1) زنده تخفیف حدت یافته: فلج اطفال خوراکی، سرخجه ،سرخک، اوریون، تب زرد

2)  کشته کامل: آنفولانزا ، فلج اطفال تزریقی، هاری

3)  کشته( بخشی از پادگن) : هپاتیت ب

 

 

عوارض واکسناسیون

پیشگیری از بیماری های عفونی بوسیله واکسیناسیون یکی از پیروزی های مهم علم پزشکی است، اما باید در نظر داشت که با وجود پیشرفت های بدست آمده در تهیه تزریق های بسیار کم ضرر و بی نهایت موثر به هرحال هیچ واکسنی کاملاً بی ضرر و صددرصد مؤثر نیست.

هدف در تهیه واکسن مناسب،رسیدن به مرحله ای است که حداکثر اثر پیشگیری را با حداقل عارضه جانبی داشته باشد.

عوارض متعددی تاکنون برای واکسن ها گزارش شده است که شایع ترین آن ها عوارض محل تزریق بصورت تورم و حساسیت و درد موضعی است که
گاهی با درجات خفیفی از تب نیز همراه می شود.

این عوارض اغلب در طی 24 ساعت اول بعد از تزریق ظاهر شده و معمولاً درکودکان بارزتر و میزان تب کودک نیز بالا است. در دنباله تزریق واکسن سیاه سرفه به ندرت ممکن است کودک دچار آنسفالیت شود. این عارضه معمولاً چند روز پس از تزریق،بصورت بی قراری، تشنج اختلال رفتاری و تغییر سطح هشیاری خودنمایی می کند.

هرگاه بعد از تزریق واکسن ثلاث کودک تب بالا، تشنج، و گریه های شدید و طولانی بیش از 3 ساعت داشته باشد، در نوبت های بعدی از واکسن دوگانه استفاده می شود.

یکی از عوارض بسیار نادری که بویژه با گونه شماره 3 ویروس قطره فلج اطفال ممکن است پیش آید پیدایش شکل فلجی بیماری است. شیوع این عارضه دربالغین کمی زیادتر از کودکان می باشد، بدین جهت تجویز همگانی قطره ضد فلج کودکان در سنین بالای 18 سال توصیه نمی شود.

هرگاه به فردی با نقص ایمنی قطره ضد فلج تجویز شود خطر پیدایش اشکال فلجی بیماری افزایش پیدا می کند.

در حاملگی تزریق واکسن های ویروسی زنده بعلت احتمال انتشار آنها به جفت و جنین ممنوع می باشد.